Het perspectief van Jeroen van Maanen: Piet Perspectief

Agrio verzocht mij het langgezochte, langverwachte en broodnodige perspectief voor de landbouw te schrijven als een soort minister, zeg maar Piet Perspectief.

Leren vanuit het verleden

Het foute uit het verleden gaan we niet herhalen, en het goede gaan we verder uitbouwen. Ten eerste leerde het verleden dat als de landbouw in NL zichzelf een doel stelt, zij elk doel kan halen, mits gefaciliteerd door de overheid. Via ‘nooit meer honger’, naar tweede landbouwexporteur in de wereld is een prestatie van wereldformaat. Dit heeft ons land niet alleen voldoende voedsel van uitstekende kwaliteit gegeven, het heeft het land en onze economie ook mee opgebouwd en stabiel uitgebouwd. We leerden dat een gedeelde focus tussen landbouw, onderzoek en overheid, geweldige resultaten gaf en nog steeds geeft.

We kunnen echter in het verleden ook verschuivingen zien die we niet meer willen. De afstand en betrokkenheid tussen boer en consument verdient aandacht. Evenals de waarde van de boer, het boerenbedrijf in zijn omgeving en van het door hem geproduceerde voedsel. Verder is de wetenschap op allerlei niveaus in staat gebleken grote hoeveelheden onderzoeken en rapporten te produceren. Eenzijdige benadering, onderzoek gericht op bevestiging van wensen en oordelen, en het selectief gebruiken van de wetenschap is een groot gevaar gebleken. De waarheid ligt altijd in het midden De eenzijdige focus op productie bleek niet de juiste. Maar de hierop onrealistische tegenbeweging met een te grote focus op klimaat, de planeet en het dier kent ook grote gevaren. De essentie van landbouw, namelijk voedselvoorziening, wordt uit het oog verloren. Naar de toekomst toe zien we diverse tekenen van (dreigende) voedselcrises en honger. Bijsturen is nu noodzaak.

Het hier en nu

Voordat ik het toekomstperspectief schets gaan we stilstaan in het heden. We gaan terug naar de tekentafel. PAS-melders worden gelegaliseerd, de KDW wordt uit de wet gehaald en Aerius op non-actief gezet. Dit wordt geregeld met een noodwet. Premier Rutte biedt hierbij namens Nederland gelijk zijn excuses aan boeren en hun gezinnen, alsmede een schadevergoeding voor het emotionele leed dat door overheidsbeleid is ontstaan.

Naar een perspectiefvolle toekomst

Naar de toekomst toe zal meer dan in het verleden gekeken worden naar voedselzekerheid binnen de EU. Wij gaan voortaan binnen de EU bevolkingsaantallen en voedselproductie en -behoefte zorgvuldiger monitoren en Brussel legt voortaan op dat voor voedselzelfvoorzieningsgraad een verslechteringsverbod geldt. Stabiel of liefst nog (met het oog op onverwachte calamiteiten op wereldniveau) verbeteren. Op EU-niveau worden uniforme wetten ingesteld. Daarvoor worden uniforme bereken- en meetmethoden vastgesteld om kwaliteit van bodem, oppervlakte- en grondwater, net als meetmethoden van emissies en verliezen via metingen vast te stellen. Level playing field wordt de basis op alle thema’s. We hebben speciale aandacht ook voor de toerekening van (CO2) reducties behaald door zonnepanelen, windenergie alsook de vastlegging van CO2 in de bodem. Boeren dienen door hen bereikte resultaten en voordelen zelf te kunnen verzilveren.

Het mestbeleid wordt sterk vereenvoudigd en kent twee pijlers; 1. Nitraat in het (grond)water wordt voortaan via betrouwbare metingen bij elke boer gemeten. En 2. Doelen worden helder vastgesteld en de boer bepaalt zelf hoe die te bereiken. De maximale hoeveelheid stikstofbemesting uit dierlijke mest wordt verhoogd naar max 400 kg N/ha. Zolang de nitraatgehalten in grondwater niet worden overschreden kan door meer dierlijke mest bodemkwaliteit worden verbeterd. Groei van de veestapel is geen doel op zich maar, als aan de gestelde doelen voldaan wordt, mogelijk. Met een wereldwijde stijgende welvaart, en dus meer vraag naar dierlijk eiwit, is dit gewenst.

Door meer organische stof in de bodem kunnen drogere perioden beter overbrugd worden. Daarnaast geeft een dalend kunstmestgebruik een enorme winst op klimaat door lager gasgebruik. We worden daarnaast minder afhankelijk van gas importen vanuit onzekere leveranciers/landen.

Daarnaast worden er op EU-niveau afspraken gemaakt waar in Europa de meest geschikte gebieden en gronden zijn voor voedselproductie, natuur, recreatie, woningbouw of industrie. De wereldbevolking groeit en het areaal landbouwgrond neemt af. Daarom is het noodzaak om voedselproductie efficiënt, hoogproductief, met zo weinig mogelijk transportbewegingen en dus CO2 footprint in te richten. Intensieve landbouw geeft de laagste CO2 footprint, minste gebruik van hulpstoffen, en de mogelijkheid om hoge standaard van productieproces te realiseren. De EU gaat voedsel, voedselproductie en kennis zien als een van haar belangrijkste troeven in de geopolitiek.

Diversiteit van bedrijven

Diversiteit van bedrijven blijft belangrijk. Een groot deel van de productie zal plaatsvinden op intensieve, professionele bedrijven. Initiatieven tegen schaalvergroting zullen wetenschappelijk moeten aantonen dat langjarig hogere marges verzekerd zijn. Grondgebondheid wordt vervangen door draagkracht per grondsoort. Kennis is macht. Extensiveren in Nederland geeft intensivering elders op de wereld (tegen lagere standaarden en emissies) en is daarom ongewenst.

Naast de eerstgenoemde pijler blijft er daarnaast ruimte voor een breed scala aan bedrijfstypen. Echter, om voedselzekerheid bij stijgende vraag te waarborgen zijn voldoende boeren nodig. Een gevaar daarbij is het ontbreken van opvolgers. Daarom komet er een landelijke regeling waarbij boeren zonder opvolger gekoppeld worden aan opvolgers en dus nieuwe boeren. Deze regeling voorziet ook in fiscale en sociale regelingen voor zowel stopper als opvolger.

Consument en kringloop

Voedsel is van levensbelang en kennis hierover is, net als de afstand tussen consument en boer, te veel verslechterd. Voedsel en landbouw worden in het onderwijs voortaan verplichte vakken. Via heffingen wordt mogelijk gemaakt dat elke lagereschoolklas minimaal eens per jaar een bezoek brengt aan een boerderij. Verder zal vanuit deze heffing op feiten gebaseerd lesmateriaal worden ontwikkeld en promotie worden betaald. De consument van de toekomst leiden we immers nu al op.

De consument is onderdeel van de kringloop. Op consumentniveau zal een afrekenbare stoffenbalans komen, waardoor zuivering van medicijnresten en hormonen inzichtelijk worden. Via heffingen wordt hiervoor betaald. Stikstof en fosfaat uit riool zal via mestverwerking beschikbaar komen als kunstmestvervangers.

Markt

Het huidige marksysteem wordt verbeterd. Op EU-niveau word import uit landen met lagere productiestandaard belast. De markt blijft zijn werk doen aangezien dit de zuiverste balans tussen vraag en aanbod geeft. Kostprijsverhogingen voor de boer door bovenwettelijke eisen, wordt een halt toegeroepen. Een centrale marktwaakhond zal kostprijsverhogingen in kaart brengen en zorgen dat deze via retail, door consument, betaald zullen worden.

Er komt een boerburgerpanel alsmede een monitoringssysteem via supermarktverkopen. Deze toetst of consumenten de doorgevoerde eisen daadwerkelijk waarderen en kopen. Zo niet, dan zullen deze eisen weer teruggedraaid worden. Het boerburgerpanel zal tevens alle wensen van NGO’s beoordelen op toepasbaarheid in de praktijk. Daarnaast zal het panel via verplicht beschikbare data van de retail controleren of politieke partijen standpunten innemen die overeenkomen met de wil en het (koop)gedrag van haar kiezers. Eenzelfde proces zal verplicht worden om te controleren of het handelen van banken overeenkomt met de wil en het handelen van hun spaarders en door hen gefinancierde bedrijven.

Overheidssubsidies die nu uitgekeerd worden aan NGO’s worden stopgezet. Hiervan wordt het boerburgerpanel betaald. De vernieuwde ACM zal boeren harder gaan beschermen.

Ketens en ketenpartijen moeten jaarlijks via vrijwillig gedwongen machtigingen hun data beschikbaar stellen over in-verkoopprijzen, marges, kosten van het productieproces en verliezen. Deze data worden openbaar. Bij wet wordt een margeverdeling in de keten afgesproken.

Omgeving en overheid

Nederland gaat zijn boeren weer met trots koesteren. Overheid zal maximaal faciliteren met beschikbare ruimte, beperkte, op doelen gerichte regels. We vertrouwen in het vakmanschap van de boer. Er komt strenge wetgeving voor overheden voor uniforme vereenvoudigde vergunningverlening, toegestane innovaties, en gelijke regels en speelveld voor verschillende sectoren. De overheid gaat voor transparantie. WOO-procedures worden afgeschaft. Alle communicatie wordt via internet vrijgegeven.

Om de werkdruk op boerenbedrijven te verminderen, komt er een regeling waarbij arbeidsgeschikte werklozen hun uitkering kwijtraken óf arbeid zullen moeten verrichten in primaire landbouw. Ook migranten zullen via deze regeling aan een baan geholpen worden, daarnaast kunnen zij met hun salaris een (verplichte) opleiding betalen.

Tenslotte wordt aan landbouw en voedselvoorziening een politieke status aparte gegeven worden, aangezien door lage aantallen stemgerechtigden de democratische invloed van de landbouw te gering is. Landbouw gerelateerde onderwerpen worden alleen nog behandeld door aantoonbaar, op dat onderwerp, geschoolde Kamerleden en Ministers. Bij wet zal verder geregeld worden dat agrarisch overheidsbeleid een looptijd kent die aansluit bij de terugverdientijd van vereiste investeringen.

Als laatste punt wordt het verplicht dat landbouwbelangenbehartigers worden bestuurd door boeren of mensen uit de praktijk.

Vol vertrouwen zal Nederland met dit beleid en perspectief de toekomst in gaan. En het zwalkende dwalende beleid van voorbije jaren als zwarte bladzijde omslaan. Zoals het gezin de hoeksteen van de samenleving is, is de landbouw de hoeksteen van Nederland en haar cultuur. Met volle kracht vooruit, vol trots en vertrouwen, laten we Nederland verder opbouwen!

Piet Perspectief / Jeroen van Maanen