Opinie: Waarom gebruikt het RIVM bij Covid-19 niet de beschikbare draaiboeken voor aangifteplichtige dierziekten?

De veterinaire kant van veehouderij heeft me altijd ontzettend getrokken. En daarbinnen weer de microbiologie; alles wat te maken heeft met bacteriën en virussen en aanverwante micro-organismen. Wat doen die, hoe maken ze dieren ziek, waarop grijpen ze aan in het lichaam: als je snapt hoe dat werkt, kun je dat aan je lezers uitleggen. Een boer die snapt hoe iets werkt, zal ook veel eerder geneigd zijn om zijn bedrijfsvoering in die richting aan te passen. Dat is mijn motivatie.

Dat stuk microbiologie fascineert me al meer dan twintig jaar. Bij het Agrarisch Dagblad maakte ik in 97/98 Klassieke Varkenspest mee, en in 2001 de MKZ-crisis. In 2003 schreef ik een artikeltje over het verschil tussen gewone vogelpest – Aviaire Influenza, AI – en pseudovogelpest. Ik vond die begrippen verwarrend en wilde weten wat het verschil was. De dierenarts die ik hiervoor raadpleegde, vertelde dat pseudovogelpest regelmatig voorkwam in Nederland. „AI hebben we nog nooit in Nederland gezien. Gelukkig maar, want de Nederlandse kippen hebben daar geen enkele afweer tegen. Als dat hier komt, is de ramp niet te overzien”, tekende ik destijds op uit de mond van Piet Vellema van GD. Een week na publicatie was het raak: AI in Nederland. Je zou er haast denken dat er sprake was van opzet, maar dit was puur toeval.

Vanuit die fascinatie heb ik ook grote belangstelling voor de bio- en fysiologie van het coronavirus. Coronavirussen kennen we in de rundveehouderij al jaren; onder melkveehouders is de combinatie van het rota- en coronavirus een beruchte veroorzaker van diarree bij pasgeboren kalveren. Dan duikt er een nieuwe corona-strain op. Covid-19. Wat doet het, hoe verspreidt het zich? Dat wil ik dan weten!

Het is bovendien een zoönose, voor zover we weten ontstaan doordat een Chinees op een natte markt in Wuhan een niet al te best doorbakken vleermuis consumeerde. Vleermuizen zijn beruchte 'tussenschakels' als het gaat om virussen die van dier op mens over springen. De Chinees ging naar huis and the rest is history, zogezegd.

Draaiboeken

Maar wat ik dan totaal niet begrijp, is hoe het RIVM en de WHO vervolgens dan reageren op de komst van Covid-19. Want als je kijkt naar aangifteplichtige besmettelijke dierziekten, dan weten we al decennia wat we wel en niet moeten doen. Daarvoor liggen standaard draaiboeken en protocollen klaar.

Bij een uitbraak van een Veewetziekte zoals Aviaire Influenza wordt allereerst het besmette bedrijf geruimd. Tegelijkertijd wordt er rondom het besmette bedrijf een vervoersverbod ingesteld, bestaande uit een beschermingsgebied van 2 kilometer en een toezichtsgebied van 10 kilometer. Het vervoer van de besmettelijke diersoort wordt strikt aan banden gelegd; er mag geen kip of koe of varken het gebied in of uit.

Veemarkten worden landelijk stil gelegd; vrachtauto's die rondrijden met veevoer of tankwagens die melk ophalen, worden bij elk bedrijf gereinigd en ontsmet. Daarbij rijden ze intelligente routes, te beginnen in het schone gebied en als laatste naar het besmette toezichtsgebied. Heel veel varkens- en pluimveehouderijbedrijven werken standaard al met een 'vuile' en een 'schone' route op het bedrijf, die ze strikt gescheiden houden. Dit allemaal om insleep en verspreiding van besmettelijke ziekten te voorkomen.

One Health

Nu kunnen we bij een uitbraak van Covid-19 uiteraard geen besmette de slachtoffers ruimen, maar voor het overige zou ik verwachten dat de aanpak exact hetzelfde zou moeten zijn. Te meer daar – nota bene vanuit hetzelfde RIVM! – het concept 'One Health' wordt gepropageerd. ‘One Health’ is een interdisciplinaire samenwerking tussen de humane en de veterinaire geneeskunde, primair gericht op de bestrijding van infectieziekten die van dier op mens kunnen overgaan.

Een ander belangrijk onderdeel van One Health is de strijd tegen antibioticaresistentieontwikkeling in de veehouderij. Dit omdat de kritische antibiotica, die in de humane geneeskunde als laatste redmiddel kunnen worden ingezet, beschikbaar moeten blijven voor zieke mensen. De hele Nederlandse veehouderij heeft zich hier de afgelopen jaren enorm voor ingespannen en het antibioticagebruik met maar liefst 70 procent teruggebracht. Maar dat terzijde.

Mensenmarkten

Terug naar de RIVM-aanpak van Covid-19 en de paralellen met de veehouderij. Wat we in de veehouderij al sinds jaar en dag weten, is dat veemarkten en zogeheten kalververzamelcentra een groot risico vormen voor de verspreiding van besmettelijke dierziekten. Daar komen dieren van allerlei verschillende bedrijven bij elkaar; er hoeft er maar eentje iets onder de leden te hebben en de besmetting is een feit.

Om die reden is het aantal van tientallen Nederlandse veemarkten inmiddels teruggebracht tot drie stuks: alleen in Leeuwarden, Purmerend en Bunnik worden nog runderen en schapen live verhandeld. Plus de paardenmarkt in Bennekom. Verder zijn er nog een stuk of 30 erkende kalververzamelcentra. Daarbij gaat de aan- en afvoer van al die dieren gepaard gaat met strikte tracking and tracing: de bewegingen van elk individueel dier worden verplicht geregistreerd en vastgelegd in de I&R-database (Identificatie en Registratie).

Dat wat er in Noord-Italië in de après-ski bars gebeurde, en in het zuiden van Nederland in de carnavalskroegen, kun je vergelijken met een menselijke veemarkt. In die mensen-verzamelcentra kwam allerlei vreemd volk bij elkaar, met een potentieel zeer groot besmettingsrisico. Idem voor kerkdiensten, trouwerijen en andere bijeenkomsten waarbij je met veel verschillende mensen geruime tijd binnen zit onder één dak.

Als je als overheid wéét dat er een 'besmettelijke mensenziekte' rondwaart, dan zou er direct een verbod op 'mensenmarkten' van kracht moeten worden. Sterker nog: er had een totaal vervoersverbod moeten gaan gelden voor mensen, liefst wereldwijd, om verspreiding van Covid-19 in te dammen. De Chinezen deden dat wel. Die grendelden in januari Wuhan af; er gold vanaf dat moment een wekenlange ophokplicht voor 59 miljoen inwoners van Wuhan en andere delen van de provincie Hubei.

Vervoersverbod

Maar het internationale vliegverkeer van en naar China werd niet aan banden gelegd. Covid-19 reisde vrolijk de wereld over en belandde al vlot in Noord-Italië. Eind februari kondigde het provinciebestuur van Lombardije dan ook terecht een vervoersverbod af. Maar wat er vervolgens gebeurde, kennen we ook uit de veehouderij: zodra bekend wordt dat zo'n verbod eraan zit te komen, gaan veehandelaren als een malle rondrijden met dieren. Ze willen nog snel die vracht zware varkens op de slachterij krijgen voordat het vervoersverbod van kracht wordt en de dieren de hokken uitpuilen. Precies zo karden hele hordes de noordelijke Italianen last-minute naar hun vakantiehuisjes in het zuiden, om de lockdown te ontlopen. En aldus verspreidde zich het virus.

Wat ik me nu dus afvraag: waarom heeft de Nederlandse overheid bij de Covid-19 uitbraak niet gewoon het bestaande draaiboek voor aangifteplichtige dierziekten gehanteerd? De protocollen die daarin staan, hebben zich sinds jaar en dag bewezen. Ze zijn door de jaren heen aangescherpt en gefinetuned. Hoe kan het, dat datzelfde RIVM dat One Health optuigt – zoals gezegd gericht op de bestrijding van zoönosen, en de interdisciplinaire samenwerking daarbij tussen de humane en veterinaire geneeskunde – niet meteen een mensen-vervoersverbod afkondigt?

En als de WHO besluit de uitbraak van Covid-19 aan te merken als een pandemie, waarom is dan niet wereldwijd in elk geval het vliegverkeer aan banden gelegd? Natuurlijk zou dat pijn doen, de internationale handel blokkeren, het vrije verkeer van goederen, diensten en personen aan banden leggen. Maar het is wel dezelfde maatregel die zich al vele malen bewezen heeft in de veehouderij. En het RIVM wéét dat! Waarom is er dan voor zo'n totaal andere aanpak gekozen bij de uitbraak van deze Covid-19 zoönose?

Hygiëne en weerstand

In de afgelopen 25 jaar heb ik nog nooit één dierenarts gehoord over het belang van anderhalve meter afstand tussen kalveren als het gaat om het bestrijden van het coronavirus. Boeren die bedrijfsmatig last hebben van rota/corona-gerelateerde kalverdiarree, krijgen het advies om te zorgen voor een goede weerstand van de kalfjes, in combinatie met hygiënemaatregelen. De kalverhokjes na elk kalf zo goed mogelijk reinigen en ontsmetten, en dan bij voorkeur na reiniging 14 dagen in de buitenlucht laten staan: UV-licht brandt namelijk de cellen van die virussen kapot. Frisse buitenlucht/goede ventilatie is sowieso cruciaal voor de diergezondheid; en hetzelfde geldt voor mensen. Maar anderhalve meter afstand houden? Is het effect daarvan ooit wetenschappelijk aangetoond? Voor zover ik weet niet.

Mijn overbuurman in Wehl is vleesvarkenshouder met een zogenoemd HyCare-bedrijf. De 'hy' staat voor hygiëne en de 'care' voor zorgen voor. Als hij zijn eigen stal in gaat, doucht hij en vervolgens gaat er bedrijfskleding aan. Hij wisselt zelfs z'n ondergoed. Voor elke stal heeft hij een paar aparte laarzen, bij de ingang van elke afdeling hangt een pompje met ontsmettingsmiddel voor de handen. „Het is hier nog strenger dan in het ziekenhuis”, volgens André. Maar het werkt, zijn varkens blijven veel makkelijker ziektevrij, groeien harder. Ziektepreventie en een goede weerstand zijn cruciaal.

Maar wat doet de Nederlandse overheid? Adviseert die mensen om ter preventie van Covid-19 goed voor zichzelf te zorgen, voldoende te bewegen in de buitenlucht (vitamine D) en gezond te eten (vitamine C) om de weerstand op een zo hoog mogelijk peil te krijgen? Niks van dat al.

Nederland kondigt een 'intelligente lockdown' af, iedereen moet ineens vooral binnen blijven. Drie weken lang niet naar buiten, minder frisse lucht, geen vitamine D, geen contact met andere mensen… Juist dat intermenselijke contact is zo belangrijk voor zowel je fysieke als je mentale weerstand! Potentieel besmette mensen kunnen drie weken lang ook hun mogelijk kwetsbare huisgenoten besmetten. Zo'n lockdown kan prima functioneren, maar alleen als je er diréct bij bent, en zo de eerste patiënten kunt isoleren. Op het moment dat het virus zich al wijd heeft verspreid, werkt deze maatregel alleen maar averechts…

Het nieuwe normaal?

Maar het RIVM kiest voor de 'anderhalve meter maatschappij'. Dat moet 'het nieuwe normaal' worden, totdat er een vaccin beschikbaar is. Nou, als 'het nieuwe normaal' gepaard gaat met de hemeltergende taferelen die we de afgelopen weken hebben gezien, dan weiger ik dat te accepteren. Met terminale ouderen in verzorgingshuizen die in alle eenzaamheid sterven, zonder hun geliefden en familie om zich heen, vanwege het besmettingsrisico… ? WTF? Die mensen zíjn toch al terminaal?

En als 'het nieuwe normaal' gepaard gaat met mannen met een V op hun revers en een klembord in de hand bij de ingang van de supermarkt, die een ouder echtpaar zonder pardon uit elkaar halen – zij hoofddoekje en lange jas, hij platte pet en borstelsnor – dan weiger ik dat ook te accepteren. Die oudjes doen altijd samen boodschappen, zij het lijstje, hij de portemonnee. Maar regels zijn regels, 'nee u mag niet naar binnen mevrouw, ook niet als u allebei een eigen karretje neemt.' Dus de man schuifelt naar rechts en de vrouw naar links…

Ik begrijp dat gewoon niet. Dat heeft niks meer te maken met besmettingsrisico. En als na verloop van tijd steeds meer duidelijk wordt over het virus, als blijkt dat de mortaliteit veel minder hoog is dan aanvankelijk gedacht, waarom wordt daar dan niet op geanticipeerd?

En als gaandeweg blijkt dat het vooral obese mensen/diabeten en hart- en vaatziekte mensen zwaar treft, en dat het gros van de overige, gezonde Nederlanders er vrij moeiteloos doorheen fietst - want we hebben onze gewone, normale weerstand, mede dankzij dat fietsen – dan moet je dat ingezette beleid ook durven bijsturen! Maar het RIVM vaart door als een mammoetanker, met oogkleppen op, en koerst naar een vaccin op de horizon. Terwijl iedereen die een béétje verstand heeft van dit soort virussen, weet dat het eigenlijk ondoenlijk is om een goedwerkend vaccin te maken voor een RNA-virus als Covid-19, zeker in zo'n korte tijd.

Schijnveiligheid

En bovendien heb je als mens de drietrapsraket van de aangeboren, verkregen en specifieke weerstand. Wij zijn geschapen met een puik afweermechanisme hoor! Voor de meeste mensen van mijn leeftijd geldt dat ze in hun leven al een stuk of 8 infecties met verschillende corona-varianten hebben doorgemaakt. Ons lichaam kan dat virus in verreweg de meeste gevallen makkelijk aan. De doorsnee Nederlander heeft zo'n vaccin totaal niet nodig.

Alleen de specifieke kliniek van mensen met onderliggende diabetes/obesitas en cardiovasculaire aandoeningen maakt dat dit virus juist dáár wél echt grote problemen kan geven. Dat legt iemand als onafhankelijk aerosolendeskundige Willem Engel dan uit in een anderhalf uur durend interview van het onlineprogramma Café Weltschmerz, en dat fascineert me waanzinnig. Willem Engel kan ook heel goed uitleggen hoe het virus zich verspreidt middels aerosolen, en dat die anderhalve meter dus niks anders biedt dan schijnveiligheid. Maar ondertussen slingeren mensen in de supermarkt elkaar de meest vuile rotopmerkingen naar het hoofd, als ze de anderhalvemeterregels overtreden. Als de een het waagt z'n karretje los te laten en iets van het schap te pakken in de buurt van de ander. Wat dit 'nieuwe normaal' op sociaal/psychologisch vlak met een deel van de samenleving doet, is ook een onderzoek waard...

Paniek

Maar los daarvan blijft de vraag: waarom heeft het RIVM bij deze zoönose niet gewoon gebruik gemaakt van de dierziekte-draaiboeken die al lang klaar liggen en die bewezen effectief zijn? Waarom is er voor zo'n totáál andere – en in mijn ogen ook uiterst onlogische en twijfelachtige - aanpak gekozen? Ik ben niet van de complottheorieën, en ook niet van de aluminium hoedjes. Maar wat hier gebeurt, begrijp ik gewoon niet. Ik vermoed dat hier sprake is van een combinatie van paniek, onvoldoende kennis en domweg de oren te veel laten hangen naar de WHO, gecombineerd met de angst om toe te geven dat de eenmaal ingeslagen weg niet de juiste was. Want ondertussen stevent de economie af op een recessie, zijn veel zelfstandige (horeca)ondernemers kapot aan het gaan aan de lockdown en de anderhalvemetermaatschappij.

Stervensproces vervroegd

Het ergste nog is dat het gros van de corona-doden mensen betrof met een onderliggend ziektebeeld die – met alle respect – tóch al op de nominatie stonden om te overlijden. Dat stervensproces is door het virus misschien een paar weken vervroegd, maar vanwege de lockdown moesten zij dat vervolgens in eenzaamheid ondergaan, zonder echt afscheid te kunnen nemen van hun geliefden… Onmenselijk… En dan praat ik nog niet eens van de verwachte grote aantallen secundaire doden, zoals kankerpatiënten die vanwege de coronacrisis niet op tijd in het ziekenhuis terecht konden voor hun behandeling.

En allemaal compleet voor niks, in mijn ogen.

Ik denk dat ik het RIVM maar eens ga bellen om ze dit voor te leggen. Ik wil doen wat ik al ruim 25 jaar jaar doe, als goed journalist. Vragen stellen, en dit tot de bodem uitzoeken.