Hogescholen starten onderzoek naar bedrijfsovername
Het Rijk heeft 1,8 miljoen euro uitgetrokken voor het onderzoek naar advisering bij bedrijfsovername dat uit zes sub-onderzoeken bestaat. De resultaten van het onderzoek worden onderling gedeeld, direct in het onderwijs toegepast en gebundeld in het op te zetten Kenniscentrum Bedrijfsovername. De subsidie voor het onderzoek komt uit het Jonge Boerenfonds (met daarin 75 miljoen euro) dat per 1 januari 2020 is geopend.
Focus
Vier van deze zes sub-onderzoeken zijn regiogebonden. In de regio Noord en Oost verdiepen Aeres Hogeschool en Van Hall Larenstein zich in de bedrijfsovernames van jonge boeren in de melkveehouderij en de akkerbouw. Daarnaast ontwikkelt regio Noord (Van Hall Larenstein en Aeres Hogeschool samen met NHL Stenden en Windesheim) ook een serious game. In die game kunnen jonge boeren het overnameproces virtueel doorlopen waardoor zij een beeld krijgen van de complexiteit van agrarische bedrijfsovername. In regio West verdiept Hogeschool INHolland zich in de glastuinbouw en in de zuidelijke regio focust HAS Hogeschool zich op de intensieve veeteelt. De overige twee deelonderzoeken zijn ingestoken op familievraagstukken bij overnames en de specifieke vragen voor niet-familiaire bedrijfsovername (zij-instroom).
Meer onafhankelijk advies
Dat bedrijfsovername een complex thema is, beaamt Methorst. „Er vinden vandaag de dag nog gesprekken plaats tussen mediators en boerengezinnen om de pijnpunten van een bedrijfsovername van de vorige generatie te bespreken. Dat moeten we zoveel mogelijk voorkomen.” Programmamanager van Regieorgaan SIA Thijs Simons stelt dat een bedrijfsovername vaak te erg beïnvloedt wordt door wisselvallige begeleiding. Daar moet een einde aan komen en daarvoor is dit project in het leven geroepen. Simons: „De omgeving van de agrarische sector verandert en de advisering moet gericht zijn op het bedrijf van morgen. De kwaliteit van advisering is nu nog te veel afhankelijk van de persoon die je treft en de relatie die je familie met een adviseur heeft. Om de begeleiding onafhankelijker en breder te maken en meer gericht op het bedrijf van de toekomst, is een impuls nodig aan kennis. Daarnaast is het belangrijk dat de jonge ondernemer de adviseurs ook kan vinden. Daarvoor wordt een loket ingericht.”
Landkaart
Om een duidelijker beeld te krijgen van bedrijfsovername en de bijbehorende valkuilen, maakt lector Methorst de analogie met een landkaart. „Stel je een landkaart voor. Die landkaart wordt voor je neus uitgerold en jij kijkt ernaar met je familie. ‘Jij staat hier’, staat daarbij met een grote pijl en de tekst ‘Start Expeditie Overname’. Een heel stuk verder staat een vlag met daarop de tekst ‘Financiële en juridische vraagstukken’ en nog te vaak wil men daar beginnen. Jaarlijks hebben wij tot 150 studenten op onze school die of al bezig zijn met bedrijfsovername of van plan zijn om een bedrijf over te nemen. Wat wij hen ook willen bijbrengen is dat er nog heel stuk voorland is waar je eerst doorheen moet. Je kan je niet laten droppen bij die vlag en dan gewoon beginnen. Je moet bijvoorbeeld eerst weten wat je eigen motivatie is. Waarom wil jij boer worden en wat voor soort boer wil je dan worden? Hoe zie jij je toekomst voor je? Hoe moet het bedrijf eruit gaan zien? Daarnaast is er nog een hele belangrijke interpersoonlijke dimensie die ook veel aandacht vraagt. Heb je nog broers en zussen waar je rekening mee moet houden? Neem je het bedrijf eventueel samen over? Zet je de lijn van je ouders door of pas je de bedrijfsvoering aan? En dan heb je het nog niet eens over de overdragers zelf. Want wat zouden zij ervan vinden als je als opvolger de bedrijfsvoering aanpast van iets waar zij hun leven lang voor geploeterd hebben? Hoe kijken zij überhaupt tegen de overname zelf aan? Kunnen, willen en durven zij het bedrijf wel los te laten? Er zijn namelijk heel veel boeren in Nederland die het daar moeilijk mee hebben. Kortom: er komt zo ontzettend veel meer kijken bij een bedrijfsovername voordat je het contract kunt laten opstellen door een accountant. En dat zijn vaak diepe, moeilijke en persoonlijke vragen en gesprekken. De grote achterliggende gedachte is: bedrijfsovername is geen activiteit maar een proces. Een proces dat bij wijze van spreken wel tien jaar kan duren. Vanaf het moment dat je naar de middelbare school gaat en je voor het eerst met je ouders bespreekt wie je bent en wat je wil, tot het moment dat je daadwerkelijk bedrijfsleider bent.”
Bouwstenen
Methorst noemt het proces van bedrijfsovername een interactief traject waarbij de boeren bouwstenen ophalen en steen voor steen het beeld van overdragen en overnemen opbouwen. Naast dat het ophalen van deze bouwstenen een potentiele veelvoud aan familiaire conflicten vermijdt, hebben deze stenen ook financiële en juridische voordelen. „Wanneer je dat hele pakket aan bouwstenen eenmaal hebt, ga je aan de slag met de financiële en de juridische kant. Dan heb je namelijk ook de juiste vragen in beeld waar accountants en adviseurs mee kunnen werken. Zij kunnen met deze persoonlijke 'details' veel gerichter bijdragen met hun advisering, wat jouw overname weer ten goede komt.”
Waar liep jij nou tegenaan?
De resultaten van het onderzoek worden opgehaald in de eigen omgeving van de onderwijsinstellingen door adviseurs te interviewen en lokale boeren te vragen naar hun overnameproces. Daarbij kunnen studenten ook een bijdrage leveren. „De studenten krijgen in het kader van hun eigen planvorming de opdracht om een aantal boeren in de omgeving te interviewen die vijf tot tien jaar verder zijn dan zij. Waar zijn deze boeren nou tegenaan gelopen bij hun proces toen?” De resultaten van deze gesprekken en interviews worden continu geïmplementeerd in de verschillende onderwijsmodules van de hogescholen.
Bij Aeres Hogeschool in Dronten leveren studenten in het derde jaar een bedrijfsovernameplan op waarbij ook aandacht uitgaat naar gesprekken met de familie en de visie van de jonge boer zelf. Dit leveren de studenten op ter afsluiting van een reeks modules die twee jaar beslaat. In onder meer deze modules worden de resultaten van het onderzoek verweven en wordt de begeleiding geactualiseerd. Verder wordt er nog onderzocht waar nog adviesinstrumenten ontbreken die wel nodig zijn om ervoor te zorgen dat jonge boeren en hun families zo goed mogelijk bijgestaan worden in het proces van bedrijfsovername.
Dit artikel is op 19 mei geüpdatet
