Column: Uitspraak lelieteelt faseert landbouw verder uit

Nederland kent in verhouding tot de ons omringende landen een zeer lage drempel om toegang te krijgen tot de rechter. In de basis denk ik dat dat goed is, waardoor rechters zich over meer zaken uit kunnen spreken dan in andere landen. Daardoor sta je als burger sterker richting grote bedrijven of een overheid die een loopje nemen met de wetgeving zoals we die democratisch hebben vastgesteld.

Maar er zitten ook nadelen aan vast. Het vraagt van de wetgever een zeer zorgvuldige afweging en formulering van wetteksten en EU-richtlijnen waar we mee instemmen. Anders kan een klein groepje mensen met zeer vergaande of extreme ideeën via de rechter zaken afdwingen waar de meeste mensen in een democratisch bestel niet voor zouden kiezen. En dat kan dan weer nadelig zijn voor diezelfde burger. Een beperktere toegang tot de rechter is dan juist een bescherming.

Woningbouw versus stikstof

In de stikstofcrisis zien we hoe dat inmiddels uitpakt. Vanuit ecologen is stikstof in de jaren negentig gebombardeerd tot belangrijkste drukfactor voor de natuur. Dat kreeg zijn doorwerking in het natuur- en milieubeleid, waardoor bijvoorbeeld de uitstoot van ammoniak fors werd gereduceerd. Maar door rechtszaken leidt die wetgeving inmiddels tot ‘illegale’ landbouwbedrijven die de natuur helemaal niet nadelig beïnvloeden en het bouwen van minder huizen. Dat is bij een groeiende bevolking niet in het belang van burgers die voedsel en een huis nodig hebben.

Lelieteelt Drenthe

Deze week voegde de Raad van State een tweede hoofdstuk toe door mee te gaan in de redenering van Milieudefensie dat gewasbeschermingsmiddelen in de lelieteelt nadelig kunnen zijn voor een Natura 2000-gebied. Dat burgers zich zorgen maken over hun eigen gezondheid of over de gevolgen voor de natuur, omdat er schadelijke stoffen worden gebruikt is logisch. Maar noch Milieudefensie, noch de provincie Drenthe, noch een lelieteler weet of er daadwerkelijk schade optreedt, wanneer er iets het natuurgebied in waait. De rechter beroept zich net zoals bij stikstof op het voorzorgprincipe. Er zijn stoffen aangetroffen in een Natura 2000-gebied en die kunnen schadelijk zijn. Het is aan de provincie en teler om aan te tonen dat er geen schade uit voortkomt.

De vraag is of dat kan. Theoretisch natuurlijk wel, want je kunt onderzoeken bij welke dosering een stof een habitattype of insect aantast. Door op al die stoffen te meten in de natuurgebieden kun je dan bepalen hoe je onder die waarde blijft. Omdat het om veel stoffen gaat en er dan veel onderzoek nodig is, is dat een zeer kostbare weg die ook nog lang duurt. Het beantwoordt in ieder geval niet de vraag of een lelieteler over enkele weken een bespuiting mag uitvoeren.

Tarwe en aardappelen

Bij lelieteelt kun je nog denken, moet je dat wel in Nederland op die manier produceren dichtbij natuurgebieden? En hoe belangrijk is dat als het vooral voor de export is? Maar voor de natuur maakt het natuurlijk niet uit of de spuitmachine in een lelieveld staat of een aardappel- of tarweperceel. Deze uitspraak krijgt daardoor ook een doorwerking naar de voedselproductie, als iemand daarvoor naar de rechter stapt. En alleen maar biologische landbouw is dan ook geen optie, omdat daar ook middelen worden gebruikt die schadelijk zijn voor insecten.

Vergunning om hond uit te laten

Of neem een burger die zijn hond uitlaat in een Natura 2000-gebied. Zo’n beest deponeert in de eerste plaats stikstof, maar mogelijk ook medicijnen en resten van een vlooienband. Dus wil je je hond uitlaten dan moet je eerst een vergunning aanvragen, tenzij je kan aantonen via een voortoets dat jouw hond geen schade veroorzaakt.

De uitspraak over de lelies kan dus net zoals bij stikstof verstrekkende gevolgen opleveren. Omdat de uitspraak nog vers is en goed geanalyseerd moet worden, is onduidelijk wat het voor de korte en lange termijn betekent. De overheid is in ieder geval aan zet. Een zonering rondom natuurgebieden is een mogelijke route, maar dan moet er een wetenschappelijke onderbouwing bij die stand houdt. Wanneer die honderden meters breed wordt, treft dat de landbouw ook hard. Bijvoorbeeld de pootgoedteelt in de noordelijke kleischil die langs de Waddenzee ligt, ook een Natura 2000-gebied.

Voedselproductie belangrijker

Alleen maar denken vanuit de natuur volgens het voorzorgprincipe leidt dan tot het verder uitfaseren van de landbouw naar andere landen. Dus als we in Nederland voedselproductie ook belangrijk vinden, moet de politiek in Den Haag dat belangrijker maken in de wetgeving. Anders is het beperken van de rechtstoegang nog een richting, maar daar win je de populariteitsprijs niet mee als politieke partij.