Column: Miljardenclaim voor overheid dreigt door stikstofbeleid

De Tweede Kamer ontving deze week de Ecologische Autoriteit. In een technische briefing gaven voorzitter Hans Mommaas en programmamanager Willemijn Smal een update over hun adviezen. Eerder brachten ze al een rapport naar buiten met hun conclusies over 74 opgestelde natuurdoelanalyses die ze hadden bekeken. Inmiddels zitten ze op 130 adviezen. De conclusies waren onveranderd. Stikstofdepositie blijft volgens de Ecologische Autoriteit een grote drukfactor op natuurgebieden. Vanuit de Tweede Kamerleden die aanschoven werden geen kritische vragen gesteld. Laura Bromet van GroenLinks/PvdA was blij met de komst van de Ecologische Autoriteit en Thom van Campen van de VVD ziet hen als de controleur van de natuurboekhouding, waarvan akte.

Stikstofdeken

Interessant is wel de kijk van de Ecologische Autoriteit op stikstofdepositie. Uit eerdere uitspraken en uit al hun adviezen blijkt dat de Ecologische Autoriteit overtuigd is dat stikstofdepositie op stikstofgevoelige natuur een grote drukfactor is. Dat provincies in hun natuurdoelanalyses dat enkel baseren op rekenmodel Aerius en vervolgens eigen waarnemingen in het veld dan maar toeschrijven aan stikstofdepositie, neemt de Ecologische Autoriteit voor waar aan. Hans Mommaas stelde nog wel dat Aerius grote onzekerheden kent, maar dat de voorspellingen van het model op gebieden van enkele hectares prima in orde zijn. Hij mist in de natuurdoelanalyses alleen nog de bronnen die voor de stikstofdepositie zorgen. „Maar de stikstofdeken is er.” Smal voegde daaraan toe dat de stikstofdeken op nationale schaal naar beneden moet.

Geen praktijkmetingen

Ik zet die uitspraken even naast het onderzoek dat Wouter de Heij afgelopen week naar buiten bracht. Die concludeert dat er geen sprake is van een stikstofdeken als je naar de data van luchtconcentraties kijkt. Boven boerengrond in de Gelderse Vallei is die concentratie van ammoniak erg hoog, maar een paar kilometer verder op de Veluwe zeer laag. Dat is dus heel iets anders dan een deken.

En over de droge stikstofdepositie, dat volgens Aerius twee derde van de totale depositie is, blijken er geen gevalideerde praktijkmetingen te zijn. Het RIVM meet wel in het Bargerveen, op de Veluwe en in de Oostelijke Vechtplassen op twee hoogtes de luchtconcentratie van ammoniak, maar op die locaties vindt geen onderzoek plaats naar hoeveel stikstof vanuit die luchtconcentraties daadwerkelijk op de grond terechtkomt. Er wordt alleen een rekensom gemaakt op basis van de verschillen in luchtconcentraties ammoniak. Doordat er niet aan planten wordt gemeten hoeveel ze daadwerkelijk opnemen op die locaties, is niet bekend of de berekeningen die het RIVM uitvoert ook daadwerkelijk kloppen.

Duinen en bossen

Dan zul je zeggen, dat is geen dom instituut en daar zit veel deskundigheid. Klopt, maar dit jaar kwam het RIVM zelf met een publicatie naar buiten over droge stikstofdepositie op de duinen en bleek Aerius drie keer zoveel droge stikstofdepositie te voorspellen dan er in de praktijk werd gemeten. En deze zomer bleek dat de Nederlandse bossen veel meer stikstof opnamen dan het model voorspelt, dus er kunnen ook serieus vraagtekens worden gezet bij de uitkomsten van berekende stikstofdepositie op stikstofgevoelige natuur. De Heij trekt in zijn onderzoek zelf voorzichtig de conclusie dat er veel meer stikstofdepositie plaatsvindt op landbouwgrond. Als dat zo is en er valt meer op bossen, dan kan dat niet ook op stikstofgevoelige duinen of heide vallen. Daar valt dan veel minder.

Duinen en stikstof

De Tweede Kamerleden hadden daar aan de Ecologische Autoriteit best wat vragen over mogen stellen. Over Natura 2000-gebied Solleveld en Kapittelduinen bij Den Haag, waar het RIVM het stikstofonderzoek uitvoerde, stelt de Ecologische Autoriteit dat de stikstofdepositie te hoog is en adviseert het snel met bronmaatregelen te komen. Anders zou de natuur daar verslechteren door stikstofdepositie. Maar nu is aangetoond, notabene door het RIVM, dat de stikstofdepositie daar fors lager ligt en onder de kritische depositiewaarde zit, zal provincie Zuid-Holland een andere verklaring moeten vinden voor de staat van de natuur. Stikstof kunnen ze daar doorstrepen als drukfactor. Hoe kijkt de Ecologische Autoriteit daar naar?, zou een goede vraag geweest zijn.

Veluwe en ammoniak

Nu zijn duinen erg zanderig met relatief weinig hoge begroeiing. Droge heide en veel andere stikstofgevoelige habitattypen zijn dat ook. Er zijn geen meetgegevens van, maar het ligt in de lijn van verwachting dat dat soort vegetatietypen ook een fors lagere stikstofdepositie kennen. Natuurlijk kunnen er dan wel ammoniakbronnen zijn die voor wat verhoging zorgen, maar als die bronnen niet direct naast de heide staan zal die verhoging klein zijn. Van de drie meetlocaties van het RIVM meet de locatie op de Veluwe immers de laagste ammoniakconcentraties in de lucht. En die locatie ligt in de overwegende windrichting van Nederland ten opzichte van de Gelderse Vallei, waardoor de hoge concentraties van ammoniak daar toch echt langs zouden moeten komen als het allemaal zou kloppen.

Miljardenclaim

Wanneer je daarover doordenkt kun je de conclusie trekken dat de vergunningverlening al vele jaren onnodig wordt gefrustreerd. Van de Randstad en andere kustprovincies weten we dat nu zeker door het RIVM. Als er daadwerkelijk ook in andere Natura 2000-gebieden praktijkmetingen worden uitgevoerd, geldt dat zeer waarschijnlijk ook voor de rest van Nederland. Het is munitie voor nieuwe rechtszaken, want je zult je boerderij maar hebben moeten sluiten doordat je geen nieuwe vergunning kreeg. En Schiphol, die een aantal boerderijen kocht. Of boeren die dure stalaanpassingen moesten doen. Die kunnen allemaal gaan claimen.

Ik voorzie voor de landelijke en provinciale overheden miljardenclaims. De overheid kan alleen nog voorkomen dat het bedrag niet te hoog gaat oplopen. Dat kan door Aerius uit de vergunningverlening te halen of door het RIVM drastisch te laten wijzigen, zodat de voorspellingen wel kloppen met de praktijk. Door ontbrekende data is dat laatste lastiger.